‘Gala’ to popularna, deserowa odmiana jabłoni (Malus domestica) o słodkim, aromatycznym miąższu i efektownym czerwonym rumieńcu. Pochodzenie tej odmiany wywodzi się z Nowej Zelandii – uzyskano ją w latach 30. XX wieku przez skrzyżowanie odmian Kidd’s Orange Red i Golden Delicious. Gala charakteryzuje się wczesnym dojrzewaniem (w polskich warunkach klimatycznych jest to początek września) i obfitym plonowaniem już na młodych drzewkach. Owoce od razu po zbiorze nadają się do bezpośredniej konsumpcji na surowo oraz do przerobu (ciasta, kompoty, soki czy suszenie), co zwiększa ich wartość użytkową.
Geneza i charakterystyka odmiany Gala
Odmiana Gala została wyhodowana przez Jamesa H. Kidda w Nowej Zelandii poprzez skrzyżowanie jabłoni ‘Kidd’s Orange Red’ z ‘Golden Delicious’. W 1962 roku wprowadzono ją do upraw pod nazwą „Gala”. Pierwsze sady towarowe pojawiły się w Nowej Zelandii na początku lat 60., a w Polsce drzewka tej odmiany sprowadzono dopiero w 1967 r. (do krajowego rejestru odmian wpisano je w 1992 r.). Drzewka odmiany Gala rosną zazwyczaj słabo lub średnio silnie, tworząc szeroką, stożkowatą koronę z licznymi krótkopędami. Gala wchodzi wcześnie w okres owocowania i plonuje obficie, choć ma tendencję do przemienności owocowania (dużego oraz słabego plonu co drugi rok). Korona jabłoni Gala zwykle nie zagęszcza się nadmiernie, co ułatwia cięcie i zbiór.
Wygląd i smak owoców Gala
Owoce odmiany Gala są zwykle średniej wielkości, kulisto-stożkowe, o wyraźnym przeważnie żebrowaniu przy kielichu. Skórka jest gładka, błyszcząca, jej barwa zasadnicza jest żółtozielonkawa, a w pełni wybarwione owoce pokryte są marmurkowym /paskowanym lub jednolitym /rozmytym czerwonym rumieńcem. Miąższ jest kremowy lub lekko żółtawy, kruchy, bardzo soczysty i słodki. Gala słynie ze znakomitych walorów smakowych – jest bardzo aromatyczna, dlatego jest ceniona jako jabłko deserowe. W naszych warunkach jej owoce mają zwykle dobrze wyważony smak (dużo słodyczy i umiarkowaną /niską kwasowość). Jabłka Gali sprawdzają się również w zastosowaniach kulinarnych, np. do wypieku ciast, przygotowywania soków czy suszenia, dzięki czemu ich zastosowanie jest bardzo wszechstronne.
Wzrost i wymagania siedliskowe Gala
Jabłoń Gala najlepiej rośnie na stanowiskach słonecznych i osłoniętych od silnych wiatrów. Preferuje podłoża żyzne, umiarkowanie wilgotne, o lekko kwaśnym odczynie (pH ok. 6,2–6,7). Na glebach słabszych lub piaszczystych owoce mogą być drobniejsze, dlatego na takich glebach często stosuje się silniejsze podkładki (np. półkarłowe M-26). Dobrą praktyką jest regularne nawożenie oraz odpowiednie podlewanie młodych drzewek – umiarkowany niedobór wody Gala znosi lepiej niż nadmiar. Stanowisko powinno być dobrze przewiewne, by ograniczyć ryzyko chorób grzybowych.
Zapylanie
Jabłoń Gala jest odmianą częściowo samopylną, ale dla uzyskania obfitego plonu konieczne są zapylacze. Do dobrych zapylaczy Gali należą m.in. odmiany ‘Braeburn’, ‘Elise’, ‘Elstar’, ‘Fuji’, ‘Gloster’, ‘Jonagold’, ‘Ligol’ czy ‘Pink Lady’. W praktyce sadowniczej zapylacze sadzi się w dwojaki sposób: albo jako osobne rzędy odmian zapylających z powyższej grupy, w kwaterze gdzie rośnie Gala albo w rzędach drzew Gali co kilka metrów sadzi się drzewka odmian ozdobnych jabłoni tzw. kraby, co zapewnia skuteczne przenoszenie pyłku i pewne zawiązywanie owoców.
Wymagania klimatyczne
Gala najlepiej plonuje w umiarkowanym klimacie z ciepłym latem. Jest dość odporna na suszę – dobrze znosi krótkotrwałe niedobory wody – ale brak nawadniania może ograniczyć wielkość owoców. Nie lubi zimnych, mokrych okresów podczas kwitnienia, choć dzięki późnemu terminowi kwitnienia, rzadziej niż niektóre odmiany ulega uszkodzeniom przez wiosenne przymrozki . Z tego powodu kwitnienie Gali jest względnie bezpieczne w naszych warunkach. Mimo to młode drzewka bywają wrażliwe na silne mrozy, dlatego w chłodniejszych rejonach sadzi się ją na najlepszych stanowiskach.
Odporność na choroby i szkodniki Gala
Drzewa odmiany Gala wykazują umiarkowaną odporność na typowe choroby jabłoni. Gala jest średnio podatna na parcha jabłoni oraz na zarazę ogniową, natomiast bardzo mało podatna na mączniaka. Do najczęstszych zagrożeń w uprawie tej odmiany należą:
- Parch jabłoni: średnia podatność – wymaga szczególnie wiosennych oprysków zapobiegawczych.
- Zaraza ogniowa: średnia podatność – szczególnie grozi w wilgotnych sezonach; dla ograniczenia szkód wykonuje się cięcia sanitarne i stosuje się specjalistyczne opryski.
- Mączniak jabłoni: Gala jest na niego mało podatna, ale profilaktyczne zabiegi ograniczają jego występowanie.
Dodatkowo drzewa Gala mogą być narażone na choroby kory i drewna (np. rak kory) – należy usuwać martwe pędy i liście opadające z drzew, gdyż stanowią siedlisko patogenów. Regularne cięcia sanitarne i wapnowanie gleby pomagają ograniczyć te choroby. W przypadku wystąpienia uszkodzeń kory można zabezpieczać je maścią ochronną. Ponadto w uprawie odmiany Gala często trzeba monitorować i zwalczać szkodniki. Najgroźniejszymi z nich są owocówka jabłkóweczka, której gąsienice żerują w miąższu owoców oraz mszyce. Aby ograniczać populacje tych owadów, w sadach prowadzi się regularne zabiegi ochronne preparatami owadobójczymi, zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin. Oprócz tego, sadownicy stosują metody biologiczne, jak np. dezorientację za pomocą feromonów, preparaty biologiczne czy introdukcję naturalnych wrogów (np. drapieżnych roztoczy), by chronić sady odmiany Gala.
Mutacje i klony odmiany Gala
Gala ma wiele sportów (mutantów) – są to klony o zmienionych cechach, zwykle intensywniejszym zabarwieniu owoców. W większości sadów uprawia się właśnie te sporty Gali, gdyż dają bardziej atrakcyjne wizualnie owoce w porównaniu do odmiany wyjściowej. Najważniejsze mutacje Gali to m.in.:
- Royal Gala – owoce pokryte czerwonym, marmurkowym, paskowanym rumieńcem; dojrzałość zbiorcza w drugiej połowie września.
- Gala Must (Regal Prince Gala) – skórka w kolorze karminowo-czerwonym z rozmytym rumieńcem, owoce zwykle dorastają nieco większe i dojrzewają w połowie września.
- Gala Schniga (Schnitzer Schniga) – owoce pokryte jednolitym ciemnoczerwonym rumieńcem; dojrzałość zbiorcza na przełomie sierpnia i września.
- Gala Mondial – charakteryzuje się czerwono-karminowym, paskowanym rumieńcem pokrywającym znaczną część skórki.
- Gala Galaval – prawie cała powierzchnia owocu pokryta intensywnym purpurowym rumieńcem.
Sporty Gali różnią się przede wszystkim kolorem i intensywnością rumieńca oraz czasem dojrzewania owoców. Wszystkie zachowują podstawowe walory smakowe: słodki i aromatyczny miąższ. Dzięki różnorodności klonów sadownicy mogą dobierać konkretną mutację Gali do warunków lokalnych (np. Gala Galaval z bardzo ciemnym rumieńcem uprawiana jest tam, gdzie skórka musi być wyjątkowo ciemna). Mutacje te zostały zarejestrowane jako oddzielne odmiany i z czasem zdominowały plantacje Gali w wielu krajach. Rozwój sportów Gali jest przykładem sukcesu hodowli, umożliwiającego wprowadzenie tej odmiany o wysokiej jakości na szeroką skalę.
Zastosowanie i wartość handlowa jabłek Gala
Owoce odmiany Gala cieszą się dużą popularnością zarówno w kraju, jak i za granicą. Dzięki wyjątkowemu smakowi i atrakcyjnemu wyglądowi jabłka te są chętnie kupowane przez konsumentów. Gala to przede wszystkim jabłko deserowe – spożywa się je na surowo jako przekąskę lub deser. Dodatkowym atutem jest możliwość wykorzystania owoców Gala do wypieków i suszenia. Gala sprawdza się również w produkcji soków i musów oraz innych przetworów owocowych. W związku z tym Gala jest cenną odmianą zarówno dla sadowników, jak i dla przemysłu przetwórczego. Podsumowując, uprawa odmiany Gala często procentuje wysokimi plonami handlowymi oraz konkurencyjnymi cenami owoców, co czyni ją atrakcyjną ekonomicznie dla producentów.
Rynek krajowy i eksport
Sadownicy szczególnie cenią Galę za wysoką wartość handlową. W Polsce oferta jabłek Gala należy do najdroższych wśród odmian deserowych, zwłaszcza w klasie I – konsument za dobrze wybarwione owoce płaci więcej. Odmiana ta jest regularnie uprawiana w sadach towarowych ze względu na bardzo duży popyt na jej owoce. Ponadto Gala jest intensywnie eksportowana – jak podają źródła branżowe, już we wrześniu wysyłane są polskie jabłka Gala do Francji, Niemiec i Czech. Dobra jakość plonów oraz stabilność dostaw sprawiają, że owoce te trafiają do konsumentów przez wiele miesięcy po zbiorach, co dodatkowo zwiększa ich atrakcyjność rynkową.
Przechowywanie jabłek Gala
Owoce Gala dojrzewają około połowy września. Po zbiorze zaleca się szybkie przekierowanie plonu do chłodni. W zwykłej chłodni (temperatura ok. 0–2°C) jabłka Gala mogą być przechowywane do końca roku. W nowoczesnych magazynach z kontrolowaną atmosferą (obniżona zawartość tlenu i podwyższona dwutlenku węgla), można je przechowywać nawet do wiosny, często do kwietnia–maja.
- Chłodnia zwykła: przy 0–2°C owoce Gali przechowują się 3–4 miesiące (zwykle do grudnia).
- Chłodnia KA (kontrolowana atmosfera): w warunkach specjalnych (obniżony O₂, podwyższony CO₂), jabłka Gala zachowują wysoką jakość do 5–6 miesięcy od zbioru.
Gala charakteryzuje się dobrą trwałością – owoce nie są bardzo podatne na choroby przechowalnicze. Podczas przechowywania mogą lekko tracić jędrność, zdarza się też pojawienie szarej pleśni. Zaleca się utrzymywać w chłodni optymalną wilgotność (ok. 90–95%) – dzięki temu Gala zachowuje świeżość i chrupkość nawet po wielu miesiącach przechowywania. Jabłka Gala mają też twardą skórkę i dobrze znoszą transport nawet na bardzo odległe rynki. Polskie jabłka odmiany Gala są eksportowane m.in. do Niemiec, Francji, Egiptu, Arabii Saudyjskiej a nawet do Indii, co potwierdza przydatność jej owoców do sprzedaży na odległych rynkach.
